TR, AR and MR Curve under Perfect Competition Market पूर्ण प्रतिस्पर्धा बजार अन्तर्गत TR, AR र MR बक्र

  १- पुर्ण प्रतिस्पर्धा बजार अन्तर्गत TR, AR र MR बक्रको व्युत्पत्ति (निर्माण) कसरी हुन्छ? लेख्नुहोस् ।

उत्तरः- पूर्ण प्रतिस्पर्धा एक यस्तो बजार संरचना हो जहाँ समरुपी बस्तुको खरिद बिक्री गर्ने क्रेता र बिक्रेता धेरै संख्यामा रहेका हुन्छन् । उद्योग द्वारा निर्धारित बस्तुको मूल्य प्रत्येक फर्मले स्वीकार्ने हुँदा कुनै फर्मले बजार मूल्यलाई प्रभावित गर्न सक्दैन । यसैगरी एउटा क्रेताले गर्ने बस्तुको माग समग्र बजारको पूर्तीको तुलनामा अति न्यून हुने हुँदा एकल क्रेताले पनि बजार मूल्यलाई प्रभवित गर्न सक्दैन । त्यसैले यस्तो बजारमा बस्तुको मूल्य स्थीर रहनछ । परिणाम स्वरुप निम्न प्रकृतिका TR, AR र MR रेखाहरुको व्युत्पत्ति (निर्माण) हुन्छ ।

क) मूल्य स्थीर रहने हुदाँ बिक्री परिमाण बढ्दै जाँदा कुल आय समानुपातिक रुपमा बढ्छ । त्यसैले आयबक्र TR  माथी दायाँ तिर ढल्किन्छ ।

ख) मूल्य स्थीर रहने हुदाँ बिक्री परिमाण बढ्दै गयतापनि औषत र सीमान्त आय स्थीर रहन्छन् र एकअर्का संग बराबर समेत हुन्छन् । त्यसैले औषत AR र सीमान्त MR आयबक्र एक अर्कामा गाभिदै X-axis संग समानान्तरण भएका हुन्छन् ।

TR, AR र MR रेखाहरुको व्युत्पत्ति (निर्माण) प्रक्रियालाई निम्न तालिका र रेखाचित्रको माध्यमबाट देखाउन सकिन्छ ।

Schedule of TR, AR & MR

Price (P)	Quantity sold (Q)	TR (P×Q)	AR (TR/Q)	MR(∆TR/∆Q)
20 20 20 20 20	1 2 3 4 5	20 40 60 80 100	20 20 20 20 20	20 20 20 20 20

माथिको तालिकामा पहिलो महलमा देखाए अनुरुप बस्तुको मूल्य स्थीर रहदाँ पनि बिक्रि  परिणाम १, २, ३, ४ र ५  गरी बढ्दै जाँदा कुल आय समानुपातिक रुपमा २०, ४०, ६०, ८० र १०० हुदैँ बढेको छ । तर औषत आय र सीमान्त आय भने बिक्रि  परिणाम बढेतापनि स्थीर रहदैँ मूल्य संग बराबर भइरहेको छ।

माथिको तालिकालाई रेखाचित्रीय प्रस्तुतीकरण गरियो भने TR, AR र MR बक्रको निर्माण प्रक्रिया देखाउन सकिन्छ ।

माथिको रेखाचित्रमा X-अक्षमा बस्तुको बिक्रि परीमाण र Y- अक्षमा मूल्य, कुल, औषर र सीमान्त आय नापिएका छन् । माथिको रेखाचित्रमा देखाय जस्तो जब बस्तुको बिक्री परमाण बढ्छ, कुल आय पनि सोही अनुपातमा बढ्छ। त्यसैले TR बक्र माथितिर ढल्केको छ । यसैगरी AR र MRआय एकअर्का संग बराबर हुदैं मूल्य संग समान रहने हुदाँ AR र MR बक्र रेखाचित्रमा देखाए जस्तो एक अर्कामा गाभिदै X-अक्षसंग समानान्तर हुने गर्दछन् । यसरी TR, AR & MR अनुसूचीलाई रेखाचित्रीय प्रस्तुतीकरणको सहायताले TR, AR & MR बक्रको वयुत्पत्ति हुने प्रक्रिया देखाउन सकिन्छ।

१- एकाधिकार बजार अन्तर्गत TR, AR र MR बक्रको व्युत्पत्ति (निर्माण) कसरी हुन्छ? लेख्नुहोस् ।

उत्तरः- एकाधीकार यस्तो बजार संरचना हो जहाँ कुनै बस्तुको एकल उत्पादक वा बिक्रेता हुन्छ र उक्त बस्तुको निकटतम् प्रतिस्थापन योज्ञ बस्तु बजारमा हुदैन । उत्पादक वा बिक्रेता एउटामात्र हुने हुदाँ बिक्री परिमाण र बस्तुको मूल्यमा उसको नियनत्रण हुन्छ । तथापि बस्तुको परिमाण र मूल्य दुबैमा संगै नियन्त्रण रहदैन् । तसर्थ नाफा अधिकीकरण गर्ने एकाधिकारीले बस्तुको मूल्यमा कटौती गरी विक्री परिमाण बढाउछ । परिणाम स्वरुप उसको कुल आय बढ्छ तर औषत र सिमान्त आय भने घट्न थाल्छन् । । यसरी मूल्य कटौती गर्दै बिक्री परिमाण बढाउँदै लेजादा कुल आय बढ्दै गइ एक निश्चित विन्दुमा अधिक हुने गर्छ भने सीमान्त आय शुन्य हुनजान्छ। यस विन्दुमा एकाधिकारीको नाफा अधिकतम् हुन्छ । त्यस पछि पनि मूल्यमा कटौती गरी बस्तु बिक्री गरियो भने कुल आय घट्न थाल्छ र सीमान्त आय नकारात्मक भइ एकाधिकारीले नोक्सान बहन गर्नु पर्दछ ।

माथिको यसै तथ्यको आधारमा कुल, औषत र सीमान्त आय अनुसूची तयार गरी कुल, औषत र सीमान्त बक्रको निर्माण प्रक्रिया देखाउन सकिन्छ ।

कुल, औषत र सीमान्त आय अनुसूची

Price (P)	Quantity (Q)	TR(P×Q)	AR(TR/Q)	MR(∆TR/∆Q)
12  10 8 6 4	1 2 3 4 5	12 20 24 24 20	12 10 8 6 4	12 8 6 0 -4

माथिको तालिकामा एकाधीकारीले बस्तुको मूल्यमा कटौती गर्दै जाँदा बिक्री परिमाण क्रमशः बढ्दै गएको पाइन्छ । यसरी बिक्री परिमाण बढ्दै जाँदा AR र MR क्रमशः घटिरहेका छन् भने कुल आय TR बढ्दै गैरहेको छ । बस्तुको ४ एकाई बिक्रीमा कुल आय अधिक रू. २४ हुन गएको छ भने MR शून्य हुन पुगेको छ । एकाधिकारीका लागि यो अधिकतम् नाफा प्राप्त गर्ने विन्दु हो । यदि एकाधिकारीले अझैं मूल्यमा कटौती गरी बिक्री परिमाण बढायो भने TR घटेर रू. २० मा झर्ने छ भने MR घटेर -४ हुनेछ र उसले घाटा बेहोर्नु पर्ने छ ।

एकाधिकारीको यस्तै कुल, औषत र सीमान्त आय अनुसूचीको रेखाचित्रीय प्रतुतीकरण बाट निम्न अनुसारको TR, AR र MR बक्रको ब्युत्पत्ति गर्न सकिन्छ ।

माथिको तालिकालाई रेखाचित्रीय प्रस्तुती गर्दा  Fig.-2 मा देखाइए जस्तो एकाधिकारी फर्मको TR, AR र MR बक्रहरुको निर्माण हुन जान्छ । जव एकाधिकारीले मूल्यमा कटौती गरी बिक्री परिमाण बढाउदै लैजान्छ तब TR बक्र सुरुमा माथि दायाँ तिर ढल्किन्छ भने AR र MR बक्रहरु तल दायाँ तिर ढल्किन्छन् । एक निश्चित विनदुमा (माथिको रेखा चित्रमा ४ एकाई विक्री हुँदा देखिए जस्तो) TR बक्र उच्चतम् विन्दुमा पुग्दछ र त्यस पछि तल दायाँ तिर ढल्किन्छ । AR र MR बक्रहरु भने तल दायाँ तिर ढल्किदै जान्छन् र TR उच्चतम् हुँदा MR शून्य हुन्छ । जब TR बक्र तल दायाँ तिर ढल्किन्छ, MR नकारात्मक हुन जान्छ ।

यसरी कुल, औषत र सीमान्त आय अनुसूचीको सहायताले TR, AR र MR बक्रको व्युत्पत्ति सम्बन्धि ब्याख्या गर्न सकिन्छ ।

विद्यार्थीहरु तपाँइलाई अर्थशास्त्र सम्बन्धि कुनै अन्य प्रशनको उत्तर आवश्यक छ भन्ने लागेमा तल कमेन्टमा लेखि पठाउनु होस् ।