छोटा प्रश्नको उत्तरः

१. अभाव र छनोट आर्थिक समस्याहरुको आधार हो। व्याख्या गर्नुहोस्।

उत्तरः अभाव र छनौट अर्थशास्त्रका आधारभूत अवधारणाहरू हुन् जसले स्रोतहरूको बाँडफाँडलाई आधार बनाउँछ। अभावले समाजमा साधनस्रोतहरूको सीमिततालाई जनाउँछ, जसको अर्थ सबै मानवीय चाहना र आवश्यकताहरू पूरा गर्न पर्याप्त साधनस्रोतहरू छैनन् भन्ने हुन्छ। यो अन्तर्निहित सीमितताले व्यक्ति, व्यवसाय र सरकारहरूलाई आफ्ना सीमित साधनस्रोतहरू प्रभावकारी रूपमा कसरी बाँडफाँड गर्ने भन्ने बारे छनौट गर्न बाध्य पार्छ।


अभावको सामना गर्दा, निर्णयकर्ताहरूले आफ्ना आवश्यकताहरू र चाहनाहरूलाई प्राथमिकता दिनुपर्छ, जसले गर्दा सम्झौताकारी तालमेत (Trade-Off) हुन्छ। उदाहरणका लागि, यदि सरकारसँग सीमित बजेट छ भने, यसले शिक्षा, स्वास्थ्य सेवा, वा पूर्वाधारको लागि कोषको बीचमा छनौट गर्नुपर्छ। प्रत्येक छनौटले अवसर लागत सिर्जना गर्दछ, जुन त्यागिने अर्को उत्तम मूल्य हो।


यो गतिशीलताले आर्थिक समस्याहरू सिर्जना गर्दछ, किनकि समाजहरूले उपयोगिता र कल्याणलाई अधिकतम बनाउन स्रोतहरू कसरी कुशलतापूर्वक वितरण गर्ने भनेर निर्धारण गर्नुपर्छ। अभाव र छनौटको अन्तरक्रियाले बजार संयन्त्रहरूलाई चलाउँछ, आपूर्ति र माग, मूल्य निर्धारण र उपभोग ढाँचाहरूलाई प्रभाव पार्छ। अन्ततः, यी अवधारणाहरू बुझ्नु आर्थिक व्यवहारको विश्लेषण गर्न र असीमित चाहनाहरूको संसारमा सीमित स्रोतहरूले उत्पन्न गर्ने चुनौतीहरूलाई सम्बोधन गर्ने नीतिहरू बनाउन महत्त्वपूर्ण हुन्छ।

२. अवसर लागतको अवधारणाको वर्णन गर्नुहोस्।

उत्तरः अवसर लागत अर्थशास्त्रको एक प्रमुख अवधारणा हो जसले कुनै बस्तु वा सेवाको छनौट गर्दा त्याग्नु वा छोड्नु पर्ने अर्को उत्तम विकल्पको मूल्यलाई जनाउँछ। यसले निर्णय लिने क्रममा संलग्न सम्झौताकारी तालमेत (Trade-Off) लाई प्रकास पार्दै प्रत्येक छनौटमा अवसर लागत हुने कुरामा जोड दिन्छ। उदाहरणका लागि, यदि कुनै विद्यार्थीले साथीहरूसँग बाहिर जानुको सट्टा परीक्षाको लागि अध्ययन गर्न समय बिताउने निर्णय गर्छ भने, अवसर लागत भनेको त्यो गतिविधिमा भाग नलिएर गुमाउने आनन्द र सामाजिक अन्तरक्रिया हो। त्यस्तै गरी, व्यवसायहरूको लागि, यदि कुनै कम्पनीले अर्को बस्तुको सट्टमा कुनै एउटा बस्तु उत्पादन गर्न स्रोतहरू छुट्याउँछ भने, अवसर लागत भनेको वैकल्पिक उत्पादनबाट कमाउन सकिने सम्भावित नाफा हो।

उचित निर्णयहरू गर्नको लागि अवसर लागत बुझ्नु महत्त्वपूर्ण छ, किनकि यसले व्यक्ति र संस्थाहरूलाई उनीहरूको छनौटहरूको प्रत्यक्ष लागत मात्र होइन तर उनीहरूले त्याग गरिरहेका फाइदाहरू पनि विचार गर्न प्रोत्साहित गर्दछ। यो अवधारणा अर्थशास्त्रमा व्यक्तिगत वित्त, समय व्यवस्थापन, र स्रोत विनियोजन सहित जीवनका विभिन्न पक्षहरूमा लागू हुन्छ। अवसर लागतहरू पहिचान गरेर, निर्णयकर्ताहरूले आफ्ना विकल्पहरूको राम्रोसँग मूल्याङ्कन गर्न र आफ्ना परिणामहरूलाई अनुकूलन गर्न सक्छन्, जसले अन्ततः स्रोतहरूको अधिक कुशल प्रयोगमा भूमिका खेल्छ।

३. उत्पादन सम्भावित लागतको अवधारणाको वर्णन गर्नुहोस् ।

४. साधनको बाँडफाँडसम्बन्धी समस्याहरूको वर्णन गर्नुहोस् ।

५. श्रम विभाजन भनेको के हो? यसका फाइदाहरू के के छन्?

६. श्रम विभाजन भनेको के हो? यसका बेफाइदाहरू के के छन् ?

७. पूंजीवादी अर्थव्यवस्था के हो यसको विशेषताहरू वर्णन गर्नुहोस् ।

८. समाजवादी अर्थव्यवस्था के हो? यसको विशेषताहरू वर्णन गर्नुहोस् ।

९. मिश्रित अर्थव्यवस्था भनेको के हो? यसको विशेषताहरू वर्णन गर्नुहोस् ।